Η εξελικτική μας κληρονομιά
Είναι πλέον και ιστορικά επιβεβαιωμένο πως η επιβίωση του ανθρώπινου είδους οφείλεται στην οργάνωσή του σε ομάδες, δηλαδή, στη συνύπαρξη και τη συνεργασία που δίνουν ασφάλεια αλλά και χαρά. Αντίθετα, η μοναξιά, επειδή αποτελούσε έκθεση σε μεγάλους κινδύνους και απειλή αφανισμού, το σώμα μας εξέλιξε ένα σύστημα που μας προειδοποιεί για κάθε επικείμενο κίνδυνο μοναξιάς, δηλαδή σοβαρής απειλής, ώστε να επιστρέψουμε γρήγορα στην ασφάλεια της ομάδας. Είναι τυχαίο που σε όλες τις χώρες του κόσμου ο εγκλεισμός σε κελί απομόνωσης θεωρείται και αποτελεί την πιο σκληρή ποινή εντός φυλακής; Ο κόσμος άλλαξε και συνεχίζει ν΄ αλλάζει με πολύ γοργούς ρυθμούς. Τώρα πλέον δίνεται ιδιαίτερη έμφαση και βαρύτητα στην ατομικότητα, στην αυτάρκεια και στην αυτονομία. Ωραία όλα αυτά καθώς έχουν και τις θετικές τους πλευρές. Όμως, τα γονίδιά μας δεν μπορούν να ακολουθήσουν τους ρυθμούς της σύγχρονής μας κοινωνίας. Εξακολουθούν να έχουν τις ίδιες σωματικές και ψυχικές εκδηλώσεις που είχαν πάντα.
Όταν σκεφτόμαστε τη μοναξιά ή όταν μιλάμε για αυτήν, έρχονται σχεδόν πάντα στο νου εικόνες και σκέψεις ατόμων που ζουν μια πολύ μοναχική ζωή και χωρίς να έχουν κάποιον που να ενδιαφέρεται για αυτούς. Και όμως, η μοναξιά είναι μια υποκειμενική αίσθηση και δεν σχετίζεται απαραίτητα με την παρουσία ή απουσία άλλων στο χώρο. Μπορεί να βρισκόμαστε σε ένα δωμάτιο γεμάτο με ανθρώπους και, όμως, να αισθανόμαστε αποπνικτικά μόνοι…
Για κάποιους ανθρώπους η μοναξιά ξεκινά σταδιακά. Καθώς μεγαλώνουμε και εξελισσόμαστε, αναπτυσσόμαστε και ωριμάζουμε ως άνθρωποι. Αλλάζουμε. Εμείς καθώς και οι άλλοι γύρω μας, κάνουμε και κάνουν επιλογές ζωής. Έτσι λοιπόν χωρίς να το καταλάβουμε ο κοινωνικός μας κύκλος παύει να υπάρχει με τη μορφή που γνωρίζαμε, με αποτέλεσμα να βρίσκουμε τον εαυτό μας να περνάει τις περισσότερες μέρες χωρίς παρέα.
Υπάρχει μια παλιά αφρικάνικη παροιμία που λέει ότι αν θέλεις να πας γρήγορα, πήγαινε μόνος, αλλά αν θέλεις να πας μακριά, πήγαινε μαζί με κάποιον άλλο. Όποια ερμηνεία και να δώσουμε όμως, το συμπέρασμα είναι ένα: η ομόνοια, η ένταξη σε μια κοινωνική ομάδα, η σύμπραξη με κάποιον άλλο, έχουν πολλά περισσότερα πρακτικά οφέλη (για το άτομο και κατ’ επέκταση για την κοινωνία) από την διχόνοια, την απομόνωση και την… μοναξιά.
Παρόλα αυτά, τα ποσοστά της αυτο-αναφερόμενης μοναξιάς αυξάνονται ραγδαία ιδιαιτέρως στο δυτικό κόσμο, κυρίως στους εφήβους και στους άνω των 65 ετών ανθρώπους. Η μοναξιά ορίζεται ως αίσθημα δυσφορίας που συνοδεύει την αντίληψη ότι οι ανάγκες του ατόμου για επαφή, επικοινωνία και κατανόηση δεν ικανοποιούνται από την ποσότητα και ιδιαίτερα από την ποιότητα των υπαρχουσών κοινωνικών του σχέσεων.
Μιλώντας για τη μοναξιά αναφερόμαστε στην προσωπική εμπειρία και αίσθηση που δεν ορίζεται από την ποσότητα ή την συχνότητα των διαπροσωπικών σχέσεων αλλά από την ποιότητά τους.
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ μοναξιάς και μοναχικότητας;
Μιλώντας για τη μοναξιά αναφερόμαστε στην προσωπική εμπειρία και αίσθηση που δεν ορίζεται από την ποσότητα ή την συχνότητα των διαπροσωπικών σχέσεων αλλά από την ποιότητά τους. Από μόνη της η λέξη μοναξιά θυμίζει μια ανοιχτή πληγή. Υπάρχει ένα κενό και πονάει.
Η μοναχικότητα, από την άλλη, είναι μια συνειδητή στάση ζωής που συχνά προσφέρει ικανοποίηση, ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη και μια αίσθηση δημιουργικότητας στο άτομο που την επιλέγει. Επιπλέον, προσφέρει κίνητρο σε κάποιους να έρθουν σε επαφή και να συνδεθούν με τους άλλους έχοντας περισσότερη ενέργεια και διάθεση.
Οι έρευνες μάλιστα δείχνουν ότι οι άνθρωποι που αισθάνονται, στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, μόνοι, επιλέγουν να συναναστραφούν με πολλούς και κυρίως άγνωστους ανθρώπους δημιουργώντας περιστασιακές σχέσεις, ενώ εκείνοι που δεν αναφέρουν συχνά αισθήματα μοναξιάς, αλλά επιλέγουν τις στιγμές της μοναχικότητάς τους ανά περιόδους, έχουν λίγες αλλά ουσιαστικές σχέσεις στην ζωή τους.
Γιατί νιώθουμε μόνοι;
Ο τρόπος που συνδεθήκαμε με τους γονείς μας (κυρίως μέχρι τα πρώτα 5 χρόνια της ζωής μας) επηρεάζει καταλυτικά το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για εμάς να πιστέψουμε ότι οι άλλοι θα είναι δίπλα μας όταν τους χρειαστούμε, το πόσο ικανοί είμαστε να μοιραστούμε τις εμπειρίες μας για δημιουργία ουσιαστικών δεσμών, το πόσο πρόθυμοι είμαστε να αποδεχτούμε και να προσφέρουμε συναισθηματική στήριξη και το πόσο επιδέξιοι είμαστε στον εντοπισμό των ανθρώπων που δε μας ταιριάζουν χωρίς όμως να αποκλείουμε τους πάντες από την ζωή μας.
Αίτια και συνέπειες της μοναξιάς
Συχνά, η μοναξιά που βιώνει κάποιος οφείλεται στην ύπαρξη διαφόρων μορφών αντικειμενικής μοναξιάς, όπως η μοναχική διαβίωση ή η απουσία ουσιαστικών σχέσεων. Οι ψυχολογικοί παράγοντες, όμως, -όπως η ευαλωτότητα κάποιου ή το μέγεθος των κοινωνικών του αναγκών- παίζουν, επίσης, πολύ σημαντικό ρόλο.
Υπάρχουν, επίσης, και άλλοι αντικειμενικοί παράγοντες που φαίνεται πως παίζουν ρόλο, όπως η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η ηλικία, καθώς και διάφοροι άλλοι πολιτισμικοί και κοινωνικοί παράγοντες.
Άλλοι παράγοντες μπορεί, επίσης, να είναι η δημιουργία διαφόρων φαύλων κύκλων που οδηγούν στη μοναξιά. Για παράδειγμα, ένα παιδί, που έμαθε από πολύ νωρίς τι σημαίνει ασφάλεια και πως το ίδιο είναι άξιο αγάπης, αποπνέει μια θετική προσδοκία και αύρα στην κάθε προσέγγισή του με τους άλλους και, Αντίθετα, ένα άτομο, που δεν έχει βιώσει τα ανάλογα και που νιώθει μεγάλη ανασφάλεια τόσο για την προσωπική του αξία και επάρκεια όσο και για τις προθέσεις των άλλων απέναντί του κρατά αποστάσεις από τους ανθρώπους ή/και τους εξουθενώνει συναισθηματικά, αναπαράγοντας, με τον τρόπο αυτόν, τη μοναξιά και την εγκατάλειψη που τρέμει όσο τίποτα άλλο.
Η απουσία κοινωνικών επαφών -όταν κάποιος τις επιθυμεί διακαώς- οδηγεί κάθε άτομο, ασχέτως ηλικίας, σε πολύ επώδυνα αισθήματα μοναξιάς, επηρεάζοντας την ψυχική και σωματική υγεία, συνολικά.
· μειώνει το προσδόκιμο ζωής όσο το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα
· συνδέεται με σωματικές παθήσεις όπως είναι η αυξημένη αρτηριακή πίεση, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και η εξασθένηση του ανοσοποιητικού μας
· συνδέεται με το άγχος και την κατάθλιψη
Μπορούμε να νιώσουμε λιγότερο μόνοι;
Πολλά άτομα που νιώθουν μοναξιά κρύβονται στο σκοτάδι της μοναξιάς τους. Δεν τολμούν να βγουν στο φως, να δείξουν ποιοι πραγματικά είναι και τί ανάγκες έχουν. Φοβούνται μήπως παρεξηγηθούν και δε ληφθούν σοβαρά υπόψη. Το να περιμένουμε χρόνο με το χρόνο να γίνει κάποιο θαύμα και να αλλάξουν τα πράγματα από μόνα τους είναι σαν να απαρνιόμαστε τον ίδιο μας τον εαυτό.
Το πρώτο βήμα για να διαχειριστούμε την μοναξιά είναι να μην την αγνοήσουμε, αλλά να είμαστε πρόθυμοι να αναγνωρίσουμε αυτό που θέλει να μας πει. Αν στην παρούσα φάση της ζωής σας, δεν έχετε κάποιο επαρκές δίκτυο διαπροσωπικών σχέσεων για να ικανοποιήσετε την ανάγκη για επαφή, θυμηθείτε ότι ο σκοπός δεν είναι να αποκτήσετε πολλούς φίλους, αλλά να δημιουργήσετε αρχικά τουλάχιστον μια βαθιά και ουσιαστική σχέση μέσα στην οποία θα υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός, κατανόηση και εκτίμηση.
Αν το να γνωρίσετε άτομα σας είναι δύσκολο όμως, ο καλύτερος τρόπος για να τα καταφέρετε είναι να ξεκινήσετε κάποια ομαδική δραστηριότητα ψυχαγωγικής ή σωματικής φύσης, με σκοπό να ακονίσετε τις κοινωνικές σας δεξιότητες και να δικτυωθείτε.
Αποφύγετε τη μεγάλη ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το Facebook και το Twitter μπορεί να προσφέρουν τη δυνατότητα επικοινωνίας με άλλα άτομα, αλλά δεν αντικαθιστούν την πραγματική επικοινωνία. Έχει διαπιστωθεί ότι όσο περισσότερο κάποιος ασχολείται με το προφίλ του σε ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης, τόσο μεγαλύτερη είναι η μοναξιά που νιώθει. Μπορεί όμως να το εκμεταλλευτεί, βρίσκοντας σε αυτό μία ευκαιρία ενημέρωσης για πολλές και διάφορες εκδηλώσεις.
Δε χρειάζεται πάντα να βρίσκεστε σε παρέα ή να έχετε φίλους για να βγείτε έξω. Αν νιώθετε μόνοι, βγείτε για έναν περίπατο, εντάξτε στη ζωή σας ένα καθημερινό πρόγραμμα γυμναστικής. Μη διστάσετε να βγείτε ακόμα και για φαγητό , και ποιος ξέρει. Μπορεί αυτή να είναι η ευκαιρία για νέες γνωριμίες.
Ασχοληθείτε με εθελοντικά προγράμματα. Μέσω της παροχής βοήθειας, ο άνθρωπος αρχίζει να νιώθει πάλι χρήσιμος και ωφέλιμος για το κοινωνικό σύνολο.
Όσον αφορά τις σχέσεις, φαίνεται ότι τελικά ισχύει το παλιό κλισέ, «παίρνεις αυτό που δίνεις». Νιώθουμε περισσότερη χαρά και ικανοποίηση στις σχέσεις που δίνουμε επειδή το επιθυμούμε και όχι επειδή περιμένουμε κάποιο αντάλλαγμα, χωρίς να σημαίνει ότι σε αυτές τις σχέσεις δεν υπάρχει ισοτιμία.
Είτε ένα άτομο ζει σε απομόνωση είτε όχι, το αίσθημα έλλειψης κοινωνικής σύνδεσης μπορεί να είναι επώδυνο. Δεδομένων των πιθανών συνεπειών στην υγεία για όσους αισθάνονται ότι έχουν λίγες ή καθόλου υποστηρικτικές κοινωνικές συνδέσεις, η εκτεταμένη μοναξιά αποτελεί μια σημαντική κοινωνική πρόκληση.
Comments